Aby zawinąć do portu w Szczecinie trzeba przepłynąć przez Zalew Szczeciński. By ułatwić to zadanie, na odcinku Świnoujście-Szczecin powstał tor wodny. Na tę sztuczną drogę składa się system kanałów (Piastowski i Mieliński), czterech bram portowych, oraz pozostałej infrastruktury ułatwiającej żeglugę po akwenie. Wytyczanie i budowa toru miała miejsce między 1875 i 1931 rokiem.
Nieodłącznym elementem prac było też pogłębienie toru: wybieranie materiału z podłoża tak, by przepływające statki nie osiadały na mieliznach. Ponieważ zanurzenie statków nieustanie rosło (jednostki były coraz większe, przewoziły coraz więcej ładunków), wzrastać musiała głębokość toru. Początkowo wynosiła 6 metrów (rok 1895), a przed wybuchem drugiej wojny światowej osiągnęła 9,5 m (1935). Ostatnie pogłębianie trwa od 2020 roku. Tak jak poprzednie pozostawi po sobie trwałą pamiątkę.
Obecnie tor jest pogłębiany do 12,5 m, dzięki czemu do Szczecina zaczną zawijać dwa razy większe transportowce, niosące dwa razy więcej ładunków. (Więc pewnie będziemy od tego wszystkiego dwa razy szczęśliwsi…) Pogłębienie toru, fachowo nazywane refulacją, oznacza wydobycie z dna około 23 mln metrów sześciennych urobku (fachowo: refulatu) i przeniesienie go w nowe miejsce. Tym miejscem są dwie sztuczne wyspy. W dokumentacji technicznej nadano im romantyczne nazwy: W22 i W28. W najbliższym czasie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji powinien oficjalnie ogłosić nowe imiona, wybrane w ramach konkursu – Brysna (W22) i Śmięcka (W28).
Brysna znajduje się bardziej na północ. Jest mniejszą z pary, bo jej średnica wynosi około 1250 m. W 2022 roku zostanie utworzona w całości i obsadzona roślinnością. Ma służyć wyłącznie zwierzętom, głównie ptactwu. Nie będzie na niej żadnej infrastruktury, poza technicznym pomostem. Taka forma zagospodarowania ma być w teorii zadośćuczynieniem dla przyrody za zniszczenia flory i fauny dna morskiego, poczynione w czasie pogłębiania toru. Nazwa „Brysna” pochodzić ma od połączenia słów „bryza” i „sny”.
Etymologa imienia Wyspy Śmięckiej jest już bardziej prozaiczna. Nawiązuje do osady Śmięć, istniejącej dawniej na wybrzeżu Zatoki Szczecińskiej (na wschód od nowej wyspy). Przy średnicy 1780 m Śmięcka jest większą z pary sztucznych wysp. Jaką funkcję ostatecznie się jej powierzy, dowiemy się zapewne za około 20 lat. Przez ten czas wyspa ma bowiem pełnić funkcję czynnego pola refulacyjnego. Przez dwie dekady będzie nieustannie rosła, czy raczej zapełniała (wypełniała?) się, gdyż wewnętrzny pierścień wyspy jest już uformowany i wkrótce ma zostać obsadzony roślinnością.
Zgodnie z początkowymi założeniami, Brysna miała być gotowa do końca marca 2022. Czy tak faktycznie się stało, pokazują nam obserwacje satelitarne. Na warsztat wziąłem dane z europejskich satelitów Sentinel-1 i Sentinel-2, fundamentu unijnego programu obserwacji Ziemi Copernicus.
Sentinel-2 obrazuje w zakresie promieniowania widzialnego, a więc może pokazywać Ziemię w kolorystyce, jaka jest naturalną dla naszych oczu. Niemniej na przygotowanym zdjęciu wykorzystałem informacje z podczerwieni, silnie wrażliwej na obecność roślinności. Dzięki temu wyraźnie widać, że Brysna tej roślinności wydaje się pozbawiona. W przeciwnym razie zamiast jasnego piasku widzielibyśmy odcienie różu lub czerwieni. Może być też tak, że zasadzenia są świeże i nie dają się dostrzec w tej skali. Pewne jest jednak to, że Brysna nie jest ukończona. Pozostało do wypełnienia jeszcze około połowy wnętrza wyspy.
Sentinel-2 obserwował Zatokę Szczecińską 12 kwietnia 2022. Ten sam obszar 24 marca 2022 zobrazował w zakresie mikrofal radarowy satelita Sentinel-1. Ponieważ sięgamy po radar, możemy zapomnieć o kolorach naturalnych, lub do nich zbliżonych. Widzimy teraz (w uproszczeniu) szorstkość terenu. Na obrazie od tła spokojnych wód Zatoki wyraźnie odcinają się pierścienie obydwu wysp. Podobnie jak na danych optycznych, można dostrzec, że Brysna to wciąż temat otwarty.
Brysna i Śmięcka to nie jedyne sztuczne wyspy na Zalewie Szczecińskim. W czasie wcześniejszych prac (19. wiek) z materiału wydobytego z dna Zatoki uformowano dwie wysepki. Mniejsza nosi nazwę Refulacyjnej, co od razu zdradza jej genezę. Druga, większa, to Chełminek. Zdjęcia z satelity Sentinel-2 ukazują zakres prac sprzed 100 lat i rozmach współczesnych. Dla porządku dodam, że dawniej urobek był odkładany także przy linii brzegowej, zwiększając zasięg lądu. Powstawały wtedy plaże, nie wyspy.
Mówiąc o sztucznych wyspach, niektórzy mogą mieć skojarzenie z podobnymi konstrukcjami w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Mowa o słynnych palmach. Powstały (powstają) trzy, jednak wyłącznie by służyć jako ląd do budowy hoteli i rezydencji. Nie są rezultatem prac związanych z pogłębianiem torów wodnych. Jak wyspy Zalewu Szczecińskiego mają się do tych z Zatoki Perskiej?
Sięgnąłem po dane satelitarne dla Emiratów i pozwoliłem sobie na małe zakrzywienie czasoprzestrzeni. Wysłałem Brysnę i Śmięcką na wakacje w tropiki. W porównaniu z palmami polskie wyspy są niewielkie – rozmach szejków wgrywa. W22 i W28 zrównują się rozmiarem co najwyżej z dubajskimi terminalami kontenerowymi.
Na zakończenie odwrócę jeszcze sytuację. Co by było, gdyby Palma Dżubal Ali odwiedziła Polskę i zacumowała przy linii brzegowej Zalewu Szczecińskiego? Jak widać na poniższym fotomontażu, gdyby tak się stało, zajęłaby sporą część akwenu.
Co ciekawe, Brysna i Śmięcka to nie jedyne, ani nawet nie największe sztuczne wyspy na polskich wodach. Jeszcze większą wyspę inżynierowie konstruują na Zalewie Wiślanym. Tam budulcem jest urobek z kontrowersyjnego przekopu Mierzei Wiślanej. Ale to już zupełnie inna historia…
[ Aktualizacja 11 maja 2022 ]. 9 maja oficjalnie zakończono prace nad pogłębianiem toru wodnego Świnoujście-Szczecin.